برآورد عمل ژن‌ها و وراثت‌پذیری صفات مهم زراعی در برنج (Oryza sativa L.)

به منظور برآورد عمل ژن‌ها و وراثت‌پذیری 8 صفت مهم زراعی، شش ژنوتیپ برنج در یک طرح تلاقی نیمه دی‌آلل 6 × 6 مطالعه گردیدند. در سال 1385 والدین و هیبریدهای F1 حاصل از آنها در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار در مزرعه تحقیقاتی دانشکده علوم کشاورزی دانشگاه گیلان کشت شد و صفات مرحله قبل از گلدهی، مرحله پس از گلدهی، سطح برگ پرچم، طول خوشه، تعداد دانه پر در خوشه، وزن هزار دانه و عملکرد دانه مورد ارزیابی قرار گرفتند. تجزیه واریانس داده‌ها، اختلاف معنی‌داری را بین ژنوتیپ‌ها برای صفات مورد مطالعه در سطح احتمال یک درصد نشان داد. نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل گرافیکی به روش هیمن نشان داد که سهم اثر غیرافزایشی در کنترل اکثر صفات، به استثنای صفات مرحله قبل از گلدهی و طول خوشه، مهمتر از اثر افزایشی بود. صفات مرحله قبل از گلدهی و طول خوشه تحت کنترل اثر غالبیت ناقص ژن‌ها (با سهم بیشتر اثر افزایشی) و سایر صفات مورد مطالعه تحت کنترل اثر فوق غالبیت ژن‌ها در ژنوتیپ‌های انتخابی قرار داشتند. برای طول خوشه، والدین آلل‌های مغلوب بیشتری داشتند، درحالی که برای بقیه صفات فراوانی آلل‌های غالب بیشتر بود. وراثت‌پذیری خصوصی صفات نیز بین حداقل 165/0 برای مرحله پس از گلدهی تا حداکثر 794/0 برای طول خوشه متغیر بود. نتایج این تحقیق نشان داد که برای بهبود صفات مرحله قبل از گلدهی و طول خوشه می‌توان از هر دو روش گزینش و تولید هیبرید استفاده نمود. اما برای بهبود سایر صفات مورد مطالعه از جمله عملکرد دانه استفاده از پدیده هتروزیس و تولید ارقام هیبرید پیشنهاد می‌شود.